بانک مرکزی تعیین نسبت کفایت سرمایه بانکها را به رتبه اعتباری تسهیلات گیرندگان مرتبط کرد
اداره مطالعات و مقررات بانکی بانک مرکزی، طی بخشنامۀ شماره 21758/02، "دستورالعمل محاسبۀ سرمایه نظارتی و کفایت سرمایه مؤسسات اعتباری" را به بانکها و مؤسسات اعتباری غیربانکی، ابلاغ نمود. این دستورالعمل در تاریخ 1402/1/22 به تصویب نهایی شورای پول و اعتبار رسیده و از تاریخ ابلاغ (1402/2/5) برای تمام بانکها و مؤسسات اعتباری غیربانکی (اعم از دولتی و غیردولتی) لازمالاجرا است. آخرین اصلاحات قبلی این دستورالعمل، در تاریخ 1396/3/23 به تصویب رسیده بود.
یکی از تغییرات مهم ایجاد شده در این دستورالعمل، ارتباط دادن وزن ریسک اعتباری تسهیلات با رتبۀ اعتباری تسهیلات گیرندگان است. در دستورالعمل جدید، رتبه اعتباری تسهیلات گیرندگان به پنج دسته زیر تقسیم شده است:
طبقه | رتبۀ اعتباری |
بسیار خوب | AAA , AA- , AA+ , AA |
خوب | A- , A+ , A |
متوسط | BBB- , BBB+ , BBB |
ضعیف | BB- . BB+ . BB . B- . B+ . B |
خیلی ضعیف | CCC , CC , C |
طبق این دستورالعمل، همچنین در برخی موارد، امکان تعیین وزن ریسک اعتباریِ تسهیلات اعطایی یا مطالبات، بر اساس رتبهبندی داخلی بانک یا مؤسسۀ اعتباری یا امتیاز اعتباری (Credit Scoring) نیز وجود دارد. در تعیین وزن ریسک اعتباری سپردهگذاری در سایر بانکها و موسسات اعتباری غیربانکی یا اعطای تسهیلات به آنها یا خرید اوراق بهادار صادره توسط آنها، میتوان از نسبت کفایت سرمایه آن بانکها نیز به جای رتبهبندی اعتباری بانک، استفاده نمود.
تفاوت رتبهبندی اعتباری (Credit Rating) با امتیازدهی اعتباری (Credit Scoring) در روشها و متغیرهای مورد استفاده در تعیین یا امتیاز اعتباری است؛ ولی هدف هر دو تعیین احتمال نکول تعهدات در آینده است. در رتبهبندی اعتباری از دادههایی که توان مالی و وضعیت آتی شخص موضوعِ رتبهبندی و صنعت موضوع فعالیت آن را تعیین میکند، استفاده میشود؛ در حالی که امتیازدهی اعتباری براساس دادههای مربوط به رفتار اعتباری گذشته فرد، رفتار اعتباری وی را پیشبینی میکند. رتبه اعتباری توسط موسسات رتبهبندی (Rating Agencies) و امتیاز اعتباری توسط شرکتهای اعتبارسنجی (Credit Buraus) داده میشود.
در دستورالعمل جدید، حداقل نسبت کفایت سرمایه بانک (یعنی نسبت سرمایه نظارتی به کل داراییهای موزون به ریسک)، همانند ویرایش قبلی این دستورالعمل، معادل 8 درصد در نظر گرفته شده است. مثلاً اگر یک تسهیلات اعطایی 1000 میلیارد ریالی در ترازنامه بانک وجود داشته باشد که وزن ریسک اعتباری آن 50 درصد باشد، بانک برای پوشش این ریسک نیاز به 40 میلیارد ریال (=1000x50%x8%) سرمایه نظارتی دارد. بنابراین هرچه وزن ریسک اعتباری یک دارایی (از جمله تسهیلات اعطایی) بیشتر باشد، بانک یا مؤسسۀ اعتباری به سرمایه بیشتری برای پوشش ریسکهای آن نیاز دارد.
طبق دستورالعمل جدید، بانکها نمیتوانند برای اعطای تسهیلات یا خرید اوراق بهادار مؤسسات و شرکتهای دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی از رتبه اعتباری داخلی بانک یا امتیاز اعتباری یا سایر روشها برای تعیین وزن ریسک اعتباری استفاده کنند و برای این امر صرفاً رتبه اعتباری که توسط مؤسسات رتبهبندی تعیین شده است، قابل استفاده خواهد بود. همچنین برای اعطای تسهیلات به (یا مشارکت حقوقی با) شرکتهای پذیرفته شده در بورس تهران و بازارهای اول و دوم فرابورس ایران و همچنین در صورتی که مبلغ اعطای تسهیلات به (یا مشارکت حقوقی با) سایر شرکتها یا اشخاص حقیقی بیش از 1000 میلیارد ریال باشد نیز همین رویه حاکم است. برای تسهیلات اعطایی به (یا مشارکت حقوقی با) سایر اشخاص (اعم از حقیقی و حقوقی) با مبالغ بیش از 100 و کمتر از 1000 میلیارد ریال نیز، بانکها و مؤسسات اعتباری غیربانکی میتوانند هم از رتبهبندی اعتباری مؤسسات رتبهبندی و هم از رتبهبندی داخلی خود استفاده کنند؛ لکن در صورت استفاده از رتبهبندی اعتباری مؤسسات رتبهبندی، وزن ریسک اعتباری بین 25 تا 60 درصد کمتر از حالتی است که از رتبهبندی داخلی استفاده کنند. در مورد تسهیلات (یا مشارکت حقوقی) به مبلغ کمتر از 100 میلیارد و تا 2 میلیارد ریال، رتبه اعتباری داخلی و برای مبالغ کمتر از 2 میلیارد ریال (تسهیلات خرد)، امتیاز اعتباری، قابل قبول خواهد بود.
اصلاحات ایجاد شده در "دستورالعمل محاسبه سرمایه نظارتی و کفایت سرمایه مؤسسات اعتباری" یک گام بلند به جلو برای اجرای مقررات احتیاطی بال 2 در کشور است. مقررات احتیاطی یادشده توسط "کمیته بازل برای نظارت بر بانکها" در سال 2004 تصویب و از سال 2008 به اجرا درآمده است. معمولاً در کشورهای G-10 و سایر کشورها برای نظارت بر بانکها و مؤسسات اعتباری، از این مقررات تبعّیت میگردد.
بحران مالی 2009-2008، کاستیهای مقررات احتیاطی بال 2 را نمایان ساخت و به همین دلیل طی مقررات احتیاطی بال 3، که در دسامبر سال 2017 به تصویب نهایی رسید، اصلاحاتی در آن به عمل آمد.
در دستورالعمل بانک مرکزی به شرح فوق، وزن ریسک اعتباری برای تسهیلاتی که رتبهبندی نشدهاند، عمدتاً کمتر از تسهیلاتی است که رتبهبندی شده و در طبقه خیلی ضعیف قرار داده میشوند (یعنی آنهایی که رتبه اعتباری کمتر از -B دریافت میکنند). در مقررات احتیاطی بال 2 نیز همین سیاست اتخاذ شده است. در این شرایط اگر تسهیلاتی رتبهبندی شده و در طبقه خیلی ضعیف قرار گیرد، بانک تسهیلات دهنده ترجیح میدهد که آن را مخفی کرده و به عنوان تسهیلات رتبهبندی نشده اعلام کند. بنابراین از نظر شرکت رتبهبندی اعتباری برهان، بهتر بود برای شرایط ایران، وزن ریسک اعتباری این دو برابر در نظر گرفته میشد تا انگیزه بانکها برای چنین اقدامی از بین برود.